Wegkijken 2.0

Onlangs zijn we naar het Anne Frank huis geweest. Dat leek ons een goede, nuttige invulling van een vakantiedag. En dat was het ook. Ik moest daarna denken aan een aflevering uit de serie “In Europa” naar het boek van Geert Mak, over het Grote Wegkijken. Onder andere over het dorp aan de voet van de heuvel waar kamp Buchenwald op lag. De inwoners hadden naar eigen zeggen geen idee wat er zich daar afgespeeld had en werden door de geallieerden gedwongen er naar toe te gaan en het met eigen ogen te zien. Beelden laten een vrolijke optocht zien, de heuvel op. Alsof het een schoolreisje is. In het kamp is van die vrolijkheid niks meer over. Hadden die mensen echt geen idee of hebben ze er voor gekozen om het niet te zien? 

Nooit meer fascisme. Dat dacht ik tenminste.

Dan afgelopen weekend. Een groep bezorgde burgers/boze witte mannen/rechts extremisten/neo nazis/kansloze losers demonstreert in Charlottesville tegen het verwijderen van een standbeeld van Robert E. Lee, een zuidelijke generaal die symbool staat voor het verzet van de zuidelijke staten van Amerika tegen de afschaffing van de slavernij. En tevens de naamgever van de auto van de Dukes of Hazard, maar dat terzijde.

Ze lopen Hitler-groetend in het rond en scanderen leuzen als “you will not replace us”, ” Heil Trump” en “Blood and soil” (naar de oud-Duitse hit Blut und Boden). Er valt zelfs een dode wanneer een van de nazis op een tegendemonstratie inrijdt.

De reactie van president Trump is ongekend slap. Waar hij eerder deze week nog een grote bek heeft tegen Noord-Korea, slaagt hij er nu in om een nietszeggende reactie te geven waarin hij moeite lijkt te doen om het rechtsextremisme niet te noemen, noch te veroordelen. Extreem-rechts is hier begrijpelijkerwijs wel tevreden mee, ze voelen zich hierdoor gesteund, zo blijkt uit posts op social media.

Het is nauwelijks voor te stellen dat in Amerika, nog geen jaar nadat een zwarte president het Witte Huis heeft verlaten, extreem rechts zich kennelijk zeker genoeg voelt om in alle openheid het nazisme uit te dragen. Natuurlijk heeft het land, en zeker het zuiden ervan, een racistische geschiedenis die nog maar kort achter ons ligt, en in feite nog volop voortleeft.

Een Amerikaans probleem? Misschien wel, maar ik zie parallellen. Geert Wilders wil “Nederland weer van ons” maken. Dit lijkt wel heel erg op “you will not replace us” wat mij betreft. Ook een slogan die gemikt is op de onderbuik en een verdeling maakt tussen “wij” en “zij”. Het is mij trouwens vaak niet duidelijk wie dan “wij” en wie “zij” zijn, maar zo te zien weten “wij” dat wel.

En ook in Nederland kunnen we maar moeilijk omgaan met ons koloniale verleden. Durft iemand nog iets te zeggen over Zwarte Piet? Over de wijze waarop onze rol in de slavernij in de geschiedenisboeken aan bod komt? Misschien dan over het trieste gegeven dat een “Jan” eerder aangenomen wordt dan een “Ali” die exact hetzelfde CV heeft?

Soms lijkt het alsof we de ontwikkeling van onze maatschappij in de achteruit hebben gezet. De verdeeldheid en het wij-zij denken zijn enorm toegenomen en we vertrouwen elkaar en elkaars motieven niet meer. Opeens zijn -in 2017!- gemengde relaties weer een ding. Of worden vraagtekens gezet bij de steun voor de voetballer Nouri, omdat zijn voornaam Abdelhak “vernederlandst” is tot Appie en dat zou een ontkenning van zijn cultuur zijn, het “white washen” van een islamitische naam. Kijk, ik denk dat het goed is om kritisch te zijn en blijven, maar laten we niet op alle slakken zout leggen.

Dit alles ligt dus erg gevoelig bij veel mensen en het blijkt gevaarlijk om je over deze kwesties uit te spreken. Vraag maar aan Sylvana Simons. Voor je het weet word je op Facebook aan een boom opge-fotoshopt. De kans is in ieder geval groot dat je uitgemaakt wordt voor “deugmens”. Veelzeggend, dat er nu een scheldwoord is voor mensen die willen deugen, die het graag goed willen doen. Nee, je uitspreken is niet altijd makkelijk. Maar dat moeten we wel (blijven) doen. Want:

Of, in de woorden van Jason Isbell: “There’s no such thing as someone else’s war”