The whole truth and nothing but the truth. Een bekende zin uit Amerikaanse films waarin een getuige voor de rechtbank moet zweren om de waarheid, de gehele waarheid en niets dan die waarheid te spreken. Maar wat is waar? De laatste tijd staat het begrip ‘waarheid’ nogal onder druk. Nu zijn er natuurlijk altijd mensen die zich aan de realiteit onttrekken en ik denk dat iedereen van tijd tot tijd die neiging wel heeft. Maar het lijkt alsof er nu wel heel weinig overeenstemming bestaat over wat waar is.
En dat is gevaarlijk. Als we het er niet over eens zijn dat vaccins veilig zijn, daalt de vaccinatiegraad en ontstaat een gevaar voor de volksgezondheid. Als klimaatverandering ontkend wordt, nemen we niet de maatregelen die nodig zijn om de planeet leefbaar te houden. En als we die overeenstemming over wat realiteit is niet hebben, staat ons democratisch stelsel op het spel.
Ik ben niet de enige die een verband ziet met de opkomst van social media (en welke rol die daarbij spelen wordt prachtig helder gemaakt door Arjen Lubach). Mensen halen hun informatie van Twitter of Facebook, waardoor een dansleraar die 20 jaar geleden ook iets medisch heeft gestudeerd of een model dat een paar uurtjes heeft gegoogled opeens ook een nieuwsbron zijn.
Het helpt dan niet dat staten zoals Rusland via diezelfde social media desinformatie-campagnes voeren met als doel om democratieën te verzwakken. En het helpt al helemaal niet als onze democratisch gekozen volksvertegenwoordigers zelf ook de waarheid geweld aan doen. En natuurlijk komt dan gelijk de naam Trump bovendrijven, met zijn ondertussen meer dan 20.000 leugens sinds zijn aantreden (dat zijn er zo’n 15 per dag).
Maar ook dichter bij huis probeert de regering door slimmigheidjes de waarheid naar haar hand te zetten, zodat de ‘waarheid’ beter aansluit op het regeringsbeleid. Zo wordt de verminderde stikstofuitstoot als gevolg van de verlaging van de maximumsnelheid anders berekend dan de extra stikstofuitstoot als gevolg van de verhoging van diezelfde maximumsnelheid een paar jaar eerder. Om maar een ‘wetenschappelijke’ onderbouwing van je beleid te kunnen laten zien. Ook de milieurapporten die moesten bewijzen dat de milieuschade van Lelystad Airport binnen de richtlijnen blijft, blijken keer op keer ondeugdelijk.
Ondertussen is de regering een offensief tegen desinformatie gestart. Al langer waarschuwt ze voor (voornamelijk Russische) desinformatie die onze democratie bedreigt. Er is, ondanks toezeggingen, overigens nooit een bewijs geleverd voor Russische inmenging (in NL). Maar dat neemt niet weg dat nepnieuws een destabiliserende en polariserende werking kan hebben in een samenleving.
Maar, beste regering, als je dat zo belangrijk vindt, zorg dan in ieder geval dat je je eigen shit op orde hebt! Hou op met die slimmigheidjes en die bij elkaar geprutste rapporten die je voorgenomen beleid moeten verdedigen. Baseer je beleid op feiten en niet andersom. Geef geen verdere aanleiding om het vertrouwen in politiek, wetenschap en media nog verder te verliezen.
Niet dat er overigens altijd een aanleiding nodig is, sommigen verliezen geheel zelfstandig het contact met de werkelijkheid. En dat kan best zorgelijk zijn voor familie en vrienden. Dus, om te kunnen checken in hoeverre je je zorgen moet maken, hier een handig overzicht:
